 |
||
|
საძიებელი
|
(რამდენიმე დაკვირვება გურამ დოჩანაშვილის ენის ექსპრესიულობაზე)
"ყოველი ნორმალური მოთხრობის წაკითხვის შემდეგ ხდები ოდნავ უკეთესი, ვიდრე ხარ, უფრო ჭკვიანი, ვიდრე იყავი." გურამ დოჩანაშვილის ეს სიტყვები ბევრი რამის გააზრების საშუალებას იძლევა. "მწერალი ისაა, ვინც დიდ ნაწარმოებებს წერს." დიდი ნაწარმოები კი რომელია? - ნაწარმოები, რომელიც დიდ გავლენას ახდენს ადამიანზე, აზროვნებისკენ, ფიქრისკენ უბიძგებს მას, წარუშლელ შთაბეჭდილებას ტოვებს. მკითხველი თითქოს იქ მოთხრობილი ამბების თანამონაწილე ხდება და განიცდის იმას, რაც გმირებმა განიცადეს. სწორედ ეს იწვევს მკითხველის კათარზისს. ლიტერატურული ნაწარმოების შეფასებისას მთავარია, რა ზეგავლენა მოახდინა მან მკითხველზე. გ. დოჩანაშვილის ნაწარმოებები კი მართლაც უდიდეს გავლენას ახდენს, წარუშლელ შთაბეჭდილებას ტოვებს. მათი წაკითხვის შემდეგ ადამიანი თითქოს სულ სხვა თვალით უყურებს სამყაროს. როგორ შეიძლება, წაიკითხო "კაცი, რომელსაც ლიტერატურა ძლიერ უყვარდა" და მან ზეგავლენა არ მოახდინოს შენზე. როგორ შეიძლება, კიდევ უფრო არ შეიყვარო წიგნი? რაღაც ახალი დეტალი არ აღმოაჩინო შენთვის მანამდეც საყვარელ პერსონაჟებში? "იყო მკითხველი, ეს თავისთავად სასწაულია, მკითხველი - ეს სწორედ ისაა, ვისაც შეგიძლია ისედაც ვიწრო საძილე ტომარაში შეყვარებულებს შორის იწვე და სულაც არ იყო ზედმეტი. ეს სასწაულია და მეტსაც გეტყვით, ზედმეტი კი არა, აუცილებელი ხარ, რადგან ავტორმა ასე ინება." სწორედ ამ აუცილებლობას გვაგრძნობინებს გ. დოჩანაშვილის შემოქმედება. ავტორი ფიქრისკენ გვიბიძგებს, რადგან ქვეყანაზე არსებობს ისეთი ფასეულობები, რომელსაც თვალით ვერ დაინახავ, ის უნდა შეიგრძნო მთელი გულითა და სულით და მიწვდე გონების თვალით. როგორც დოჩანაშვილი წერს, ადამიანის ტვინი ასეა მოწყობილი: "თუ არ დაინახა და არ იოცნება, სწორედ მაშინ იფიტება და კვდება." დოჩანაშვილის ნაწარმოებები ფიქრისკენ მოგვიწოდებს: "იდექი და იფიქრე შენთვის, ფიქრს ვინ დაგიშლის... ძალაუნებურად ყოველთვის გაიგებ ან დაინახავ რაიმეს." ამდენად, ამ ნაწარმოების ზეგავლენა მკითხველზე ძალიან დიდია, მაგრამ უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ მხოლოდ იდეა, მხოლოდ ნაწარმოების შინაარსი არაა მთავარი, არამედ მეტად მნიშვნელოვანია, როგორაა ხორცხშესხმული ესა თუ ის ფიქრი და აზრი. "ყველა პერსონაჟი ერთნაირად მიყვარს," - ამბობს ერთ-ერთ ინტერვიუში გურამ დოჩანშვილი (ალბათ სწორედ ესაა განმსაზღვრელი მისი შემოქმედებისათვის. სწორედ ეს დიდი სიყვარული იგრძნობა მისი ნაწარმოებებიდან, მკითხველსაც გადაედება და რაღაც დაუშრეტელი ენერგიით ავსებს.), მაგრამ ეს არ არის უბრალოდ პერსონაჟის სიყვარული. მისი ნაწარმოებებიდან, პირველ რიგში, ქართული ენის სიყვარულს გრძნობს მკითხველი. "სამშობლო უნდა გიყვარდეს და რომ გიყვარდეს, უნდა იცნობდე,"- წერს გ. დოჩანაშვილი. ასეა ენაც, ლიტერატურაც - რომ გიყვარდეს, უნდა იცნობდე. გ. დოჩანაშვილს ახასიათებს ენისადმი მეტად თავისებური მიდგომა. იგი, უპირველეს ყოვლისა, ენის შემოქმედია, იგი მართლაც შესანიშნავად იცნობს ქართული ენის წიაღს და ოსტატურად იყენებს მის ამოუწურავ ენობრივ შესაძლებლობებს. სწორედ ესაა მისი სტილის მთავარი მახასიათებელი. "მაინც არ არსებობს დედამიწაზე ისეთი ორი სიტყვა, ოდესმე ერთმანეთს რომ არ შეეხამოს", - წერს გ. დოჩანაშვილი და არაჩვეულებრივ კომპოზიტებსა თუ სიტყვაღშეხამებებს ქმნის. საოცარია მწერლის დამოკიდებულება სიტყვისადმი. იგი თითქოს აცოცხლებს ყოველ სიტყვას და ამბობს ისე, რომ არსსა და ფორმას შორის ძირეულ კავშირს გვაგრძნობინებს, თვით უცხო, ავტორისეული ლექსემები და სიტყვათშეთანხმებებიც - კი ბუნებრივად ჟღერს, რადგან მკითხველი მასთან გრძნობად კავშირს ამყარებს. ზოგჯერ მხატვრული სახის საფუძველს რაღაც ერთი სიტყვა ან სიტყვათშეხამება წარმოადგენს. "ქავილამდე აჟრჟოლებული, დამთბარი სული იმა ჯადოქრის შიგანს ჩასწვდა და შეაშმუშნა." ფრაზის ექსპრესიულობას განაპირობებს სიტყვათშეხამება - "ქავილამდე აჟრჟოლებული." "ტანში დაზრინა. აქ, ამ უწმინდურ შენობაში, ბინძურ უკუნში, მუხლამდე ზიზღში იდგა და იდგა, ხელით კი ფლეიტა დაეჭირნა, ისეთი სუფთა, გრილი, შიშველი." ძალიან მძაფრი სახეა "მუხლამდე ზიზღში დგომა," რომელსაც კიდევ უფრო ამკვეთრებს დაპირისპირება ფლეიტის სისუფთავესთან. თითქოს ამ დაპირისპირებაში იკვეთება პერსონაჟის სულიერი სიმძიმე და ჩანს, რომ ხსნა ისევ ფლეიტაშია. "კარგივე იყო მცირე ჩანჩქერი - გალიპულ კლდეთა ჩამოშლილი თმა, აწოწილ ძნათა მწყალობელი სუნი." მწერალმა არაჩვეულებრივი ხედვითი ხატი შექმნა. მეტაფორა თავისთავად შთამბეჭდავია, მაგრამ ფრაზის მეორე ნაწილის ზეპოეტურობა, მისი ბგერწერა კიდევ უფრო ამძაფრებს ფრაზის ჟღერადობას და ექსპრესიას მატებს ნათქვამს. "ფლეიტას მთვარის მჭვირვალად ჩამომწდომადი სული ედგა, მთვარე კი ფლეიტის ბაცი კუნძული იყო." არაჩვეულებრივი მეტაფორაა, რაღაც ამაღლებულ განწყობას ბადებს მკითხველში, ესთეტიკურ ტკბობას ანიჭებს მას. განსაკუთრებით ხშირად, ავტორი მოუხმობს შედარებებს. შედარება მხატვრული მეტყველების ყველაზე ფართოდ გავრცელებული ხერხია. შედარებისთვის დამახასიათებელია საგნის ან მოვლენის რომელიმე თვისების ხაზგასმა. შედარებისას აუცილებელია, რომ არსებობდეს ორი ისეთი საგანი ან მოვლენა, რომლებსაც რაიმე საერთო აქვთ. შემოქმედი ცდილობს ორიგინალური, მაგრამ ადვილად წარმოსადგენი ნიშან-თვისებები დაძებნოს საგანთა შორის. გარდა ამისა, შედარება მით უფრო ეფექტურია, რაც მეტადაა საგნები ერთმანეთისგან დაშორებული.
"ბესამე აწყვეტილი იყო შარვლის
უბრალო ღილივით კი არა, არამედ ზვავით." ყურადღებას იქცევს ჯერ თავად ლექსემა - "გვალვადამტყდარი." კომპოზიტის საშუალებით შექმნილ ექსპესიას აძლიერებს შედარება, რომელშიც ერთმანეთთან თითქოს სრულიად დაუკავშირებელი საგნებია შეერთებული.
"დარბაზი გრანდიოზულ
საცივგადასხმულივით იჯდა." საოცრად შთამბეჭდავია შემდეგი მაგალითები: "ჰოი, რაღა არ უტრიალებდათ ამღვრეულსა და აჭრილ რძის მაგვარ ფიქრებსა და მოძალებებში." ამღვრეული და რძესავით აჭრილი ფიქრები - ამით უკვე ყველაფერი ითქვა.
"მზერანათელი, კანონებივით
მკაცრი თითებით კლავესინზე დაბჯენილი, მწყობრ, ფაქიზ ხმათა მეშვეობით მთლად
გამჭვირვალე, თითქოს ბერიკაცი."
"კარვებთან შორიახლოს
ჩაჟამებული გომური იდგა, მორუხო ხავსით გამოჭმული, მოქმედი იყო - იდუმალ
ხმოვნად ედებოდა გასაბზარ ღამეს დათვდასიზმრული ძროხის ბღავილი სიოს კი,
ვითომც სუსტსა და ფაქიზს, მორცხვულად უკმეხს, იქითა მხრიდან დროდადრო
ნაკელისა და შმორის წელადი, უხამსოდ მოტკბო სუნი მოჰქონდა."
ამრიგად, მოულოდნელ
სიტყვათაშეხამებათა შექმნა გ. დოჩანაშვილის სტილის ერთ-ერთი მთავარი
თავისებურებაა.
X2 კლასის მოსწავლე |
|
